© bennytrapp / stock.adobe.com
Nie istnieje chyba bardziej fascynująca rodzina wśród gadów od kameleonowatych. Zwierzęta te wyglądają bowiem jak podobne smokom miniatury magicznych kreatur z dawnych czasów. Faktycznie, kameleony zamieszkiwały Ziemię już przed przypuszczalnie nawet 100 milionami lat. Ich niesamowita zdolność całkowitej zmiany ubarwienia w zależności od ich stanu fizycznego i emocjonalnego potęguje jeszcze u wielu miłośników terrarystyki fascynację tymi wyjątkowymi zwierzętami.
Kameleony są gadami – kręgowcami z rzędu łuskonośnych (Squamata). W podrzędzie legwanowych jaszczurek tworzą własną odrębną rodzinę kameleonowatych, która dzieli się dalej na 12 rodzajów: Archaius, Bradypodion, Brookesia, Calumma, Chamaeleo, Furcifer, Kinyongia, Nadzikambia, Palleon, Rhampholeon, Rieppeleon, Trioceros. Rodzaje zawierają liczne gatunki.
Rodzaje jaszczurek z rodziny kameleonowatych można podzielić na dwie grupy: kameleony żyjące w zaroślach i na drzewach oraz takie, które poruszają się wyłącznie po ziemi. Do pierwszej grupy zalicza się między innymi Furcifer oustaleti, będący najdłuższym kameleonem poruszającym się po drzewach, bo osiągającym nawet 80 cm długości. Gatunki zaliczane do grupy drugiej osiągają do 16 cm długości. Brookesia micra, która mierzy niecałe 3 cm długości, jest oficjalnie najmniejszym znanym gadem na świecie.
Naukowcy zajmujący się badaniem ewolucji zakładają, że kameleonowate istniały już w okresie kredowym i wówczas zasiedlały jeszcze większe połacie Ziemi niż dziś. W procesie ewolucji, z biegiem milionów lat jaszczurki te dostosowywały się do najróżniejszych warunków otoczenia, powstawały nowe ich formy i gatunki. Dziś kameleony żyją przede wszystkim w Afryce Środkowej oraz na Madagaskarze – to właśnie tam spotkać można aż 80% poznanych i opisanych dotychczas gatunków. Mniejsze populacje kameleonów występują na południu Hiszpanii, niektórych wyspach na Morzu Śródziemnym, na Bliskim Wschodzie i na Sri Lance. Kameleony zasiedlają obszary pustynne, lasy deszczowe i sawanny. Żyją zarówno wśród gałęzi w koronach drzew, jak i w przyziemnych formacjach roślinnych.
Zapierające dech, osobliwe, fascynujące: kameleony znane są ze swojego krzykliwego i barwnego wyglądu. Nie każdy podgatunek kameleona jest jednak tak kolorowy i rzucający się w oczy, istnieją też znacznie bardziej niepozorni przedstawiciele tej rodziny gadów. Kameleony różnią się między sobą znacznie, niektóre gatunki charakteryzują się wyjątkowymi cechami wyglądu: mogą nosić na głowie charakterystyczny hełm z rogowych narośli, przedłużony pysk czy małe łuski w pobliżu nosa. Niektóre gatunki posiadają łuskowe grzebienie biegnące wzdłuż kręgosłupa, pod gardzielą oraz po brzuchu. Jedne gatunki posiadają łuski na całym ciele, inne – tylko w określonych partiach. Łuski poszczególnych gatunków też różnią się od siebie – wielkością i kształtami. Różnorodność gatunkowa kameleonów wydaje się być wręcz niemożliwa.
Kameleony żyjące na drzewach cechuje długi ogon, nawet półtora-raza dłuższy od reszty ciała. Służy on tym kameleonom za piąte ramię do chwytania się. Ich zrośnięte palce mają kształt cążków i doskonale nadają się do wspinania. Specjalne łuski dbają dodatkowo o pewny chwyt. U kameleonów żyjących przy podłożu ogony są znacznie krótsze.
Oczy u kameleonów posiadają wyjątkową cechę – potrafią poruszać się niezależnie od siebie, jednocześnie w różnych kierunkach. Nie utrudnia im to widzenia, wręcz przeciwnie! Mają doskonały wzrok, a dzięki tej wyjątkowej zdolności są w stanie widzieć wszystko wokół siebie bez poruszania głową. Wyłupiaste oczy pokryte są niemal w całości powieką – pośrodku gałki ocznej znajduje się jedynie wąska szpara na źrenicę.
Soczewka w oku kameleona posiada jeszcze jedną właściwość – naprawdę jedyną w swoim rodzaju. Przepływające przez nią światło nie jest bowiem skupiane a rozpraszane. Odbijany w soczewce obiekt jest więc znacznie większy niż w rzeczywistości, dzięki czemu obraz jest bardzo wyraźny – niczym zoom obiektywu aparatu fotograficznego. Eksperci twierdzą, że kameleony potrafią widzieć wyraźnie i ostro obiekty oddalone nawet o kilometr. Ponadto kameleony potrafią najprawdopodobniej z ogromną precyzją oceniać odległości. Dzięki temu dokładnie wiedzą, na jaką długość muszą wyrzucić język, by złapać upatrzoną ofiarę (a długość ich języków często odpowiada niemal całkowitej długości ich ciał).
Język kameleona zazwyczaj mierzy tyle samo długości, co całe jego ciało, u niektórych gatunków jest nawet dłuższy. U tych gadów język jest mięśniem silnym, posiadającym zdumiewająco duży udźwig i pokryty lepkim śluzem. W ułamku sekundy kameleon potrafi wysunąć język na daleką odległość, wycelować precyzyjnie w niczego niespodziewającą się ofiarę i pochwycić ją szybko, nie dając szans na ucieczkę.
Sposoby, w jakie zachowują się kameleony są różnorodne i interesujące. Porozumiewają się między sobą, wykorzystując przeróżne środki wyrazu. Poza sygnałami wydawanymi poprzez zmiany ubarwienia ciała kameleony wydają komunikaty poprzez syczenie, prychanie, odstraszanie otwartą paszczą, spłaszczanie lub naprężanie do góry ciała czy gestykulację ogonem. Większość kameleonów żyje i wędruje samotnie, dlatego próby zaprzyjaźniania ich z innymi gadami lub kameleonami mogą być dla nich bardzo stresujące. Przez hodowców są raczej odradzane.
Kameleony to mistrzowie w dziedzinie zmieniania ubarwienia ciała. Każdy gatunek kameleona dysponuje własną paletą barw i wzorów. Zmiany barwy ciała nie służą za kamuflaż, jak błędnie się przyjmuje, ale za sposób komunikacji – pokazują aktualny stan zdrowia i samopoczucia zwierzęcia. Samice kameleonów na przykład pokazują poprzez zmianę kolorów ciała gotowość do zapłodnienia przez sama lub ciążę. Samce sygnalizują tak postawę wyższości związaną z zachowaniem terytorialnym. Zamiana barwy ciała to złożony proces, który obydwa się w różnych warstwach skóry kameleona.
Jeśli chcesz przygarnąć kameleona, koniecznie najpierw zapoznaj się ze wszystkimi istotnymi informacjami na temat jego potrzeb, pielęgnacji oraz gatunków kameleonów, które możesz trzymać w domu. Różne kameleony stawiają bowiem różne wymagania odnośnie warunków swojego otoczenia i mikroklimatu. Nie uda Ci się wprawdzie odtworzyć w terrarium w stu procentach naturalnego środowiska życia kameleona, jednak należy stworzyć dla niego odpowiednie otoczenie, by czuł się w terrarium dobrze i mógł się w nim zadomowić.
Do hodowania kameleona potrzebujesz więcej przestrzeni niż pewnie zakładasz. Obok dużego terrarium dla kameleona będziesz potrzebować drugiego, mniejszego, dla zwierząt, którymi będziesz kameleona karmić. Musisz przygotować także w razie konieczności pojemniki na kwarantannę, podchów itd. Nocą kameleony potrzebują absolutnej ciemności i spokoju. W ogóle zwierzęta te preferują raczej ciszę i spokój, także w ciągu dnia.
© Irina / stock.adobe.com
Kameleony żyjące na drzewach w naturze preferują wysokie terraria, z dekoracjami pionowymi. Kameleony żyjące na podłożu z kolei potrzebują większej powierzchni na dnie terrarium. Jeśli masz możliwość, spraw swojemu kameleonowi większe akwarium niż wskazują wymiary minimalne.
Minimalne wymiary terrarium dla kameleona:
| Kameleony nadrzewne | Kameleony żyjące przy powierzchni | |
| Dno | 3 x długość kameleona* x 4 x długość kameleona | 6 x długość kameleona x 4 x długość kameleona |
| Wysokość | 6 x długość kameleona | 4 x długość kameleona |
*Przez długość kameleona rozumiana jest długość głowy i tułowia, bez ogona.
Terrarium dla kameleona powinno być optymalnie dostosowane do konkretnego podgatunku. Wiele kameleonów posiada potrzebę dostępu do świeżego powietrza, dlatego nie należy zasłaniać wywietrzników w terrarium – wręcz zwiększyć ich powierzchnię czy ilość. Szklane terraria powinny zostać obłożone dodatkowo płytą korkową, ponieważ kameleon może nieustannie mylić swoje odbicie w szkle z intruzem i nieustannie doświadczać związanego z tym stresu.
By móc dobrze widzieć, kameleony potrzebują dużo światła. Sztuczne, mocne oświetlenie terrarium jest więc nieodzowne. Dla kameleonów kochających ciepło nadadzą się idealnie lampy grzewcze. Dzienny czas oświetlania terrarium powinien wynosić od 11 do 13 godzin. Wiele z hodowlanych kameleonów preferuje temperaturę około 30°C w ciągu dnia i do 15°C nocą. Dzięki samemu sztucznemu oświetleniu te temperatury mogą zostać z powodzeniem osiągnięte. Zalecane są także punkty w terrarium, gdzie temperatura będzie wynosiła nawet do 35°C. Wilgotność powietrza dla większości kameleonów powinna być wysoka – od 70 do nawet 100 procent. By osiągnąć taką wilgotność w terrarium, opryskuj je regularnie wodą. Wilgotność powietrza skontrolujesz za pomocą higrometru.
Kameleony żyjące na drzewach uwielbiają wspinaczki. Zagęszczenie terrarium roślinami i wysokimi gałęziami jest dla tych zwierząt nieodzownym wyposażeniem. Nad warstwą żwiru usyp podłoże z piasku i torfu. Dla kameleonów żyjących na ziemi idealnym uzupełnieniem będzie z kolei jeszcze jedna warstwa podłoża złożona z liści.
Kameleony odżywiają się żywym pokarmem – szarańczą, świerszczami czy karaluchami. Większe egzemplarze chętnie jedzą także myszy. Poza tym kameleonom można podawać owoce wszelkiego rodzaju. Dorosłe kameleony powinny posiłki dostawać co dwa lub trzy dni, młode kameleony powinny być karmione codziennie. Kameleonom należy regularnie podawać wodę pitną przez pipetkę.
Kameleony nie są zwierzętami odpowiednimi dla początkujących terrarystów. Nie każdy gatunek kameleona nadaje się również do chowu domowego – według ekspertów najlepiej nadają się gatunki: Furcifer lateralis, Furcifer pardalis oraz Chamaeleo calyptratus. Chcesz kupić kameleona? Najlepiej znajdź hodowcę! U niego dowiesz się znacznie więcej o potrzebach kameleona niż u sprzedawcy w zwykłym sklepie zoologicznym. Z pierwszej ręki dostaniesz garść cennych wskazówek.
Za młode okazy z hodowli trzeba zapłacić od 30 do 100 zł, w sklepach zoologicznych ceny są nieco wyższe. Są jednak odmiany, za które trzeba zapłacić kilkaset, a nawet około tysiąca złotych.
