© Monkey Business / stock.adobe.com
Obniżają ciśnienie krwi, uspokajają i wspierają samopoczucie: Psy potrafią wywierać zauważalnie pozytywny wpływ na człowieka. Fakt ten wykorzystywany jest coraz częściej w różnego rodzaju terapiach, na przykład terapii zajęciowej, logopedycznej, psycho- i fizjoterapii. Co to znaczy, że pies jest psem terapeutycznym? Co musi umieć i jakie psy nadają się do tej pracy najlepiej?
Szpitale, kliniki dzienne, placówki leczniczo-opiekuńcze, domy seniorów czy szkoły: Zastosowanie pomocy psów terapeutycznych jest różnorodne. Domem psa terapeutycznego pozostaje dom jego właściciela, który z reguły pracuje jako terapeuta lub w innym charakterze w ośrodkach medycznych lub pedagogicznych. Odróżnia go to od psa asystującego, który jest stałym towarzyszem osoby o fizycznych lub umysłowych ograniczeniach. Psy terapeutyczne razem ze swoim profesjonalnym i doświadczonym opiekunem tworzą zgrany zespół i wspólnie pomagają osobom z psychicznymi czy neurologicznymi schorzeniami dochodzić do zdrowia. Czasami już sama obecność wyszkolonych zwierząt, ich chęć do pieszczot i entuzjastyczne nastawienie do zabawy wyraźnie wspiera efekty terapii. Psy terapeutyczne ogrywają konkretną rolę w przebiegu długoterminowej terapii i mają swoje stałe zadania. Oczywiście zwierzęta nie mogą zastąpić w zabiegach terapeutycznych człowieka, jednak — jak dowiedziono w wielu przypadkach — mają pozytywny wpływ na ich przebieg i wspierają efekty.
Pozytywny wpływ obecności psów na ludzi został potwierdzony wieloma badaniami naukowymi. Nie dziwi więc fakt, że coraz więcej terapeutów i specjalistów medycznych wykorzystuje je w swojej pracy. Leczenie depresji, zaburzeń lękowych, zaburzeń mowy, problemów z uczeniem się czy innych schorzeń uwarunkowanych psychicznie i neurologicznie: Psy terapeutyczne wykorzystywane są dziś w naprawdę wielu dziedzinach i przyczyniają się do sukcesu w leczeniu w różnorodny sposób. Obszar zastosowania psów terapeutycznych obejmuje na przykład dziedziny takie jak:
© Jose Luis Stephens / stock.adobe.com
Psy terapeutyczne towarzyszą swojemu opiekunowi w zajęciach jednoosobowych oraz sesjach grupowych i pozostają w dyspozycji, czekając na przyznanie im zadania. W swojej pracy pies terapeutyczny ma do czynienia z bardzo różnymi osobami: z osobami, które mają trudności z mówieniem lub poruszaniem się i poruszają się bardzo mało lub prawie wcale, a takie z osobami nadpobudliwymi i nerwowymi. Pracują zarówno z dziećmi, jak i dorosłymi i seniorami, są w stanie odpowiadać na indywidualne potrzeby pacjenta. Praca oznacza dla psa terapeutycznego najczęściej, że znajduje się on poza domem i konfrontowany jest nieustannie z nowymi sytuacjami, pomieszczeniami, zapachami i sprzętem medycznym wydającym najróżniejsze odgłosy. To oznacza dla psa stres, który jako pies terapeutyczny musi wytrzymywać.
Tym bardziej ważne jest, by warunki pracy były dla psa odpowiednie: Pomimo swojej wyjątkowej pracy pies pozostaje psem, który przecież ma swoje naturalne potrzeby i potrzebuje chociażby wybiegu, kontaktu ze swoim opiekunem czy zabawy i spotkań z innymi psami. Także te psy, które wydają się istnieć po to, by służyć i przypodobywać się człowiekowi, od czasu do czasu potrzebują chwili przerwy, odpoczynku i po prostu „bycia psem”. Ze względu na stres obecny w pracy psa terapeutycznego eksperci zalecają dla nich pracę trzy razy w tygodniu nie dłużej niż 45 minut. Oczywiście faktycznie zależy to głównie od warunków panujących w pracy. Jeśli pies ma zapewnione przerwy, otacza go spokojna atmosfera i znajoma przestrzeń, ma kontakt z innymi przedstawicielami swojego gatunku i możliwość wyżycia się na łonie natury, bawiąc się ze swoim opiekunem w trakcie dnia pracy, czas jego pracy może zostać odpowiednio wydłużony, nie powinien on jednak przekraczać nigdy dwóch godzin pracy jednego dnia.
Psy roztaczają poczucie ciepła i bezpieczeństwa — po prostu, będąc. Obecność przyjaznego i otwartego psa, co potwierdzono licznymi badaniami, potrafi obniżyć ciśnienie krwi, poczucie stresu, agresji czy niepokoju i znacznie przyczynia się do polepszenia samopoczucia. Jak to się dzieje? Psy to niesłychanie empatyczne stworzenia, większość z nich niezawodnie percypuje panujące nastroje. Psy nie oceniają, nie krytykują, nie mają pretensji ani oczekiwań i nie dają porad, które niekiedy tylko pogarszają samopoczucie. Psy przyjmują człowieka takim, jakim jest i poświęcają się pocieszaniu go — niezależnie od tego jak wygląda, jakie sprawia wrażenie, w jaki sposób mówi czy się porusza. Ponadto przy głaskaniu psa wydziela się u człowieka hormon zwany oksytocyną, inaczej zwany hormonem szczęścia, który sprawia, że czujemy się szczęśliwsi i bardziej zrelaksowani. Jak żadnemu ludzkiemu terapeucie psom udaje się wpłynąć na pacjentów i zmotywować ich do interakcji. Na początku może być to tylko lekki uśmiech na twarzy pacjenta, co i tak w obliczu jego cierpienia jest bardzo pozytywną reakcją, natomiast długofalowo kontakt z psem terapeutą może spowodować zupełną zmianę podejścia pacjenta do terapii, poprawę w interakcjach społecznych, poprawę mówienia czy nawet polepszenie się ruchów.
Psy terapeutyczne oddziałują na ludzi w różnorodny sposób, zarówno w obszarach psychologicznych i społecznych, jak i fizjologicznych. Na przykład:
Nie każdy pies ma jednak zadatki na psa terapeutycznego. Psy uparte i psy posiadające naturalny silny tryb obronny lub stróżujący, przez co zdarza im się wykazywać zachowania agresywne lub terytorialne, mogłyby zaniepokoić pacjentów i podnieść u niech poziom stresu, zamiast działać na ich samopoczucie pozytywnie tak, jak powinien pies terapeutyczny. Decydującymi cechami u psa pozwalającymi na pracę jako pies terapeutyczny jest otwartość i przyjazność, wysoka odporność na stresogenne bodźce oraz brak tendencji do zachowania agresywnego. Optymalnie jest zacząć kształcenie na psa terapeutycznego już w wieku szczenięcym. Konsekwentne wychowanie oraz szeroka socjalizacja jest dla późniejszej pracy psa terapeutycznego nieodzowna. Jakiej rasy jest pies, jakich jest rozmiarów i jaką ma sierść, jest z kolei zwykle nieistotne.
Przyjacielska i spokojna osobowość dla psa terapeutycznego jest nieodzowna. Głośne szczekanie, warczenie czy strachliwość, brak posłuszeństwa wobec komend właściciela, skakanie na ludzi — na takie zachowania pies terapeutyczny nie może sobie pozwolić. Natomiast zawsze i wszędzie ma pozwalać się głaskać i nawet przy nieco niezgrabnych ludzkich ruchach czy nawet ciągnięciu za ogon nie powinien reagować nerwowo. Jakie cechy koniecznie musi mieć pies terapeutyczny?
© Yakobchuk Olena / stock.adobe.com
Jeśli pies spełnia wymienione wyżej cechy, przynależność do konkretnej rasy nie odgrywa żadnej znaczącej roli. Niemniej jednak istnieją konkretne rasy, które ze względu na przypisywane im cechy lepiej niż inne nadadzą się na psy terapeutyczne. Przyjacielskie, kochające ludzi psy do towarzystwa czy pierwotne psy pracujące, które przez stulecia towarzyszyły i pracowały wraz z człowiekiem, nadają się na psy terapeutyczne najbardziej. Należą do nich na przykład maltańczyki, mopsy, pudle, Border Collies, owczarki niemieckie, bernardyny, owczarki australijskie, leonbergery, nowofundlandy, beagle, labradory czy Golden Retrievery. Sama przynależność do jednej z wymienionych ras naturalnie nie czyni go jeszcze dobrym psem terapeutycznym, ponieważ dużo bardziej istotne od pochodzenia psa jest jego odpowiednie przeszkolenie i socjalizacja.
Dorosłe psy, które już mają doświadczenia z ludźmi, być może niekoniecznie wszystkie pozytywne, i u których pojawiały się do tej pory niepożądane zachowania, najprawdopodobniej nie dadzą się już wyszkolić na psy terapeutyczne. Nie istnieje kształcenie w pojęciu klasycznym, w trakcie którego pies w wieku powyżej szóstego miesiąca, niezależnie od wcześniejszych doświadczeń, mógłby zostać wyszkolony na psa terapeutycznego. Także w Stanach Zjednoczonych, gdzie od lat 80’ istnieją państwowe szkoły kształcenia psów terapeutycznych, już przed rozpoczęciem nauki piesek oraz jego właściciel muszą spełniać określone warunki, na przykład zdać testy posłuszeństwa.
W Polsce nie istnieją jeszcze zapisy prawne regulujące wymagania, jakie spełniać mieliby terapeuci oraz psy terapeutyczne. Tak zwaną dogoterapią zajmują się najczęściej osoby fizyczne z powiązanym wykształceniem.
Poza sprawdzeniem osobowości psa oraz wiedzy opiekuna znaczącą rolę odgrywa także zdrowie przyszłego psa terapeutycznego i jego higiena. Niezmiernie ważne jest, by pies był całkowicie zdrowy, ponieważ pies z dolegliwościami może nieoczekiwanie stać się agresywny. Musi być ponadto niezainfekowany przez pasożyty, regularnie odrobaczany i szczepiony. Także częstotliwość kontroli u weterynarza powinna być u psa terapeutycznego wyższa — w szpitalach czy klinikach jest narażony na większą ilość i różnorodność wirusów i bakterii niż psy niepracujące.
Jeśli pies spełnia wszystkie wymienione warunki i udowodnił swoje umiejętności w koniecznych sprawdzianach, nic nie stoi na przeszkodzie, by mógł pracować jako pies terapeutyczny. Z pewnością w trakcie pracy uszczęśliwi on niejednego pacjenta, samemu również czerpiąc z niej radość.
